१. संकरित गाई पाळण्याचे फायदे
या कालवडी लवकर वयात येतात. संकरित गाईमध्ये अन्नाचे दुधात रूपांतर करण्याची क्षमता व प्रजननक्षमता स्थानिक गायीपेक्षा बऱ्याच प्रमाणात जास्त आहे.
संकरित गायीमध्ये दूध उत्पादन अधिक असते आणि भाकड काळ कमी असतो. संकरित गाय स्थानिक गाईपेक्षा निश्चितच फायदेशीर आहे.

२. दुधाळ गाईची निवड
सर्वसाधारणपणे दुधाळ गाईचा मागील भाग मोठा व रुंद असतो. चारही सड एकाच आकाराचे असून त्यांची लांबी सारखी असते.
कासेच्या शिरा मोठ्या, लांब व स्पष्ट असतात. जनावर तरतरीत असते. कातडी तजेलदार, पातळ व मऊ असते. एकंदर जनावर समोरुन निमुळते, मागे रुंद होत गेलेले दिसते.सर्वसाधारण बांधा भक्कम असतो व कोठा तुलनात्मकदृष्ट्या मोठा असतो. वरील सर्व गुणांबरोबर गाय निरोगी असावी.

३. अधिक दूध देणाऱ्या गाईच्या जाती
परदेशात जर्सी, होल्स्टीन फ्रिजीयन, ब्राऊन स्विस, रेड डेन, आयर शायर या जाती तर महाराष्ट्रात गीर ही दुधाळ जात आढळते.

तिहेरी संकरित गाय
फुले त्रिवेणी
सर्वसाधारण उपलब्ध संकरित गायीमधील वेगवेगळ्या गुणदोषांचा विचार करून त्यातील दोष कमी करून शेतकऱ्यांना उपयुक्त ठरेल अशी
“फुले त्रिवेणी"गाय महात्मा फुले कृषि विद्यापीठातील गो संशोधन व विकास प्रकल्पावर विकसित केलेली आहे. ही संकरित गाय होल्स्टीन फ्रिजीयन (५०%),जर्सी (२५%) व गीर (२५%) या जातींचा संकर आहे. त्यामुळे अधिक दूध उत्पादन, अधिक स्निग्धांश व उत्तम रोग प्रतिकारक क्षमता यांचा त्रिवेणी संगमया तिहेरी संकरित जातीत साधला आहे. या जातीचे विताचे सरासरी दुग्धोत्पादन ३००० ते ३५०० लिटर असून, दुधातील स्निग्धांशाचे प्रमाण ३.८ ते ४.२ आहे.या गायींची रोग प्रतिकारक क्षमताही चांगली आहे. या जातीचे वैशिष्ट्य म्हणजे या जातीच्या पुढील पिढ्यांची दुग्धोत्पादन क्षमताही मूळ पिढ्या एवढीच जवळपास कायम राखली जातेअसे संशोधनाअंती आढळून आले आहे. शेतकऱ्यांच्या शेतावर सुद्धा या गाईंनी सर्वसाधारणपणे चांगली गुणवत्ता सिद्ध केली आहे. फुले त्रिवेणी वळूचे गोठीत विर्य गो संशोधन व विकास प्रकल्प,म.फु.कृ. विद्यापीठ, राहुरी येथे विक्रीसाठी उपलब्ध आहे संपर्क - ०२४२६-२४३३६१.

४. जनावरांचे गोठे
जनावराचे गोठे उंच ठिकाणी हवेशीर असावेत. गोठ्यामध्ये भरपूर उजेड व खेळती हवा राहील अशी व्यवस्था असावी.
गोठ्यात जास्तीत जास्त सूर्यप्रकाश असावा. गव्हाणी टिकाऊ व पक्क्या असाव्यात. गोठ्यांचे छप्पर मध्यभागी १५ फूट व बाजूस ६ ते ८ फूट उंच असावे.
जमीन पक्की असावी. गोठे जनावरांचे मागील बाजूस उतरते असावेत व शेवटी मूत्रवाहक नाली असावी. प्रत्येक जनावरास सरासरी ६५ ते ७५ चौ. फूट जागा असावी.गोठा धुतल्यानंतर पाणी शेतातील पिकास जाईल अशी व्यवस्था करावी.

५. गाईंचे दूध काढताना घ्यावयाची काळजी
गाय दूध काढण्याअगोदर खरारा करून स्वच्छ करावी. गाईची कास, व पाठीमागील भाग स्वच्छ पाण्याने धुवून स्वच्छ फडक्याने कोरडी करावा.
दूध काढणाऱ्या माणसाचे हात स्वच्छ असावेत. तसेच त्याची नखे काढलेली व स्वच्छ असावीत. कोरड्या हाताने दूध काढावे. दूध हलक्या हाताने पण वेगाने काढावे.दूध काढण्याच्या वेळात शक्यतो बदल करू नये आणि दुध काढण्याच्या कालखंडात देखील बदल करू नये. दुध काढण्यासाठी भांडी स्वच्छ व कोरडी असावीत. गायींच्या दुधाची दर आठवड्याला स्तनदाह परीक्षा करावी.

६. वासरांचे संगोपन
वासरू जन्मल्याबरोबर गाय त्याच्या नाकातील, तोंडातील व कानातील चिकट पदार्थ स्वच्छ करते. वासराचे कोवळे खूर काढावेत.
नाळ आपोआप तुटली नसल्यास वासराचे बेंबीपासून २-३ सेंटीमीटर अंतरावर आयोडिनमध्ये भिजविलेल्या दोऱ्याने घट्ट बांधून त्यापुढील
भाग निर्जंतुक केलेल्या कात्रीने कापावा व त्यावर दिवसातून २-३ वेळा आयोडीन द्रावण लावावे. वासरू जन्मल्यानंतर सुमारे एका तासाचे
आत त्याला त्याच्या आईचा चीक सर्वसाधारणपणे त्याच्या वजनाच्या ८ ते १०% या प्रमाणात पाजावा. तसेच प्रति दिवस याच प्रमाणात दूध पाजावे.
शिंगे वाढू नयेत म्हणून ७ ते १० दिवसाच्या आत शास्त्रीय पद्धतीने शिंगाचा भाग औषधाने अगर लाल तापलेल्या लोखंडाने डाग देऊन नाहीसा करावा.
वासराला दूध पाजल्यानंतर थोडा वेळ तोंडाला मुसकी बांधावी. लाळ्या किंवा लाळखुरी हा रोग वासरांस होऊ नये म्हणून त्यांना वयाच्या तिसऱ्या व सहाव्या महिन्यात या रोगाची प्रतिबंधक लस टोचून घ्यावी.

७. दुभत्या गाईचे संगोपन
गाईला दुग्धोत्पादनाच्या प्रमाणात खाद्य द्यावे. गाईला सरासरी १५ ते २० किलो हिरवा, ५ ते ८ किलो कोरडा चारा रोज द्यावा.
शरीर पोषणासाठी दीड ते दोन किलो खुराक द्यावा. तसेच दूध उत्पादनासाठी दुधाच्या ४० टक्के खुराक द्यावा. त्यांना दररोज धुतल्यास व २-३ तास मोकळे फिरण्याचाव्यायाम दिल्याने निश्चित फायदा होतो. जनावरांना दररोज समतोल खाद्य मिळेल याची काळजी घेणे महत्वाचे असते.

८. माजावर आलेल्या गाईस केव्हा भरावे
गाय सुमारे २१ दिवसांच्या अंतराने माजावर येते. माजाची लक्षणे दिसल्यापासून १०-१८ तासांमध्ये भरावी.
ती गाभण न राहिल्यास दुसऱ्या, तिसऱ्या महिन्यात माजावार येते. अशा गायीची तपासणी करून औषधोपचार करून घ्यावा. गाय व्याल्यानंतर ६०
दिवसानंतर लगेच भरून घ्यावी. त्यासाठी ४ दिवस पासून तिच्या माजावर लक्ष ठेवावे. गाभण गायीचे गर्भावस्थेच्या ७ महिन्यानंतर दूध काढणे हळूहळू बंद करावे.
त्यामुळे तिच्या कासेची व गर्भाशयातील वासरांची चांगल्या प्रकारे वाढ होते व त्याचा फायदा पुढील वेतात दूध वाढण्यासाठी होतो.

९. गाभण गाईचे संगोपन
गाभण गाईंना गाभण काळात शेवटच्या दोन ते अडीच महिन्यांच्या काळात दीड किलो खाद्याचा जादा पुरवठा करावा.
विण्याच्या अगोदर मोकळे फिरण्याचा व्यायाम द्यावा. प्रत्यक्ष गाय विण्याच्या वेळी तिच्यावर दुरूनच लक्ष ठेवावे आणि आवश्यकता असल्यास मदत द्यावी.
गाय व्याल्यानंतर तिचा वार संपूर्णपणे पडला आहे याची खात्री करून घेणे आवश्यक आहे. गोठ्यात टोकदार दगड, खिळे असू नयेत व स्वच्छता ठेवावी.

रोगप्रसार होऊ नये म्हणून घ्यावयाची काळजी
रोगी जनावर निरोगी जनावरापासून वेगळे ठेवावे, रोगी जनावरांचे मलमूत्र दर नेऊन पुरून टाकावे. मेलेल्या रोगी जनावरांच्या नाकातोंडात व गुद्द्वारात
निर्जंतुक द्रवाचे बोळे घालून दूर नेऊन पुरावे. संसर्ग झाला असल्याची शंका आलेल्या जनावरांना दुसऱ्या ठिकाणी बांधावे. निरोगी जनावरास रोग प्रतिबंधक लस टोचून घ्यावी.जनावरांना शक्यतो घरीच विहिरीचे पाणी पाजावे. रोगी व निरोगी जनावरांची देखभाल एकाच माणसाने करू नये. गोठ्याच्या भिंतींना ३ ते ६ महिन्यांनी चुन्याची सफेदी द्यावी.
सभोवतालच्या साठवलेल्या पाण्याचा निचरा करावा.
निरोगी जनावर व आजारी जनावर यातील फरक
जनावरांचे रोग, लक्षणे व प्रतिबंधक उपाय
गाईच्या जननेंद्रीयाचे विकार व लक्षणे अ.नं. विकार
जनावरातील विषबाधा.